Lipoprotein huyết tương

- Tài liệu ôn thi Bác sĩ Nội trú môn Hóa sinh Đại học Y Hà Nội

1. Định nghĩa

- Lipid không tan trong nước . Lipid lưu hành trong máu và dịch sinh vật bao gồm chủ yếu là cholesterol , triglycerid , phospholipid và 1 số acid béo tự do . Lipid liên kết với protein đặc hiệu gọi là apoprotein (apo) tạo nên các phân tử lipoprotein có khả năng hòa tan trong nước và là dạng vận chuyển của lipid trong tuần hoàn

2. Phân loại lipoprotein huyết tương, đặc điểm sinh học và chức năng chính của từng loại lipoprotein

- Chyomicron (CM) : là lipoprotein có kích thước lớn nhất , hàm lượng triglycerid cao , apo chủ yếu là apoB-48 , apoE và apoC-II. CM được tổng hợp độc nhất ở lưới nội nguyên sinh của tế bào niêm mạc ruột , chỉ có mặt trong thời gian ngắn ở huyết tương sau bữa ăn giàu mỡ , là yếu tố làm cho huyết tương màu đục và trắng .CM sẽ biến mất sau vài gờ và huyết tương của người bình thường khi đói phải trong

o Chức năng của CM là vận chuyển triglycerid ngoại sinh (thức ăn )từ ruột tới gan . ApoC-II hoạt hóa lipoprotein lipase trong mao mạch của mô mỡ, tim , cơ xương …để giải phóng acid béo tự do cho các mô này . Phần CM còn lại chứa cholesterol , apoE , apoB48 (CM tàn dư ) tiếp tục vào máu đến gan , tại đây chúng được thoái hóa trong lysosom

- Lipoprotein tỷ trọng rất thấp (VLDL): được tạo thành ở tế bào gan , là dạng vận chuyển triglycerid nội sinh vào hệ tuần hoàn . Apo của VLDL bao gồm apo-100 , apoC-I, apoC-II , apoC-III và apoE . VLDL được vận chuyển từ gan đến mô mỡ và tại đây , enzym lipoprotein lipase được hoạt hóa nhờ apoC-II sẽ xúc tác sự thủy phân triglycerid , giải phóng acid béo . VLDL còn lại (VLDL tàn dư) tiếp tục được thoái hóa trong lysosom

- Lipoprotein tỷ trọng thấp (LDL) là sản phẩm thoái hóa của VLDL trong máu tuần hoàn , rất giàu cholesterol và cholesterol este . ApoB-100 là apo chính của LDL .Chức năng chủ yếu của LDL là vận chuyển cholesterol đến các mô .LDL được gắn với receptor đặc hiệu ở màng tế bào , sau đó chúng được đưa vào trong tế bào . Cholesterol trong LDL được coi là cholesterol “xấu” vì nó tham gia vào sự phát triển các mảng xơ vữa động mạch ở thành động mạch

- Lipoprotein tỷ trọng trung gian (IDL): có tỷ trọng giữa VLDL và LDL .VLDL sau khi giải phóng triglycerid , nhận thêm cholesterol este và mất đi apoC sẽ chuyển thành IDL và chất này nhanh chóng thoái hóa thành LDL

- Lipoprotein tỷ trọng cao (HDL) :tạo thành ở gan và ruột non , được giải phóng dưới dạng HDL mới sinh hình đĩa , rồi chuyển thành HDL-3 àHDL-2 nhờ sự xúc tác của LCAT (lecithin cholesterol acyl transferase ). HDL giàu protein và apo chính là apoA-I. HDL vận chuyển cholesterol ở các mô ngoại vi về gan (vận chuyển cholesterol trở về ) và ở gan chúng thoái hóa thành acid mật . Cholesterol của HDL được coi là cholesterol tốt vì chúng bảo vệ thành mạch , ko gây xơ vữa động mạch .Lượng HDL càng thấp (<0,3g/l)có nguy cơ xơ vữa động mạch càng cao và ngược lại