Sức khỏe sinh sản, sinh dục ở nam giới lớn tuổi suy giảm, những từ như “male climacteric”, “male menopause” hay “andropause” bắt nguồn từ những chữ “climacteric” hay “menopause” để chỉ sự mãn kinh ở phụ nữ lớn tuổi. Tuy nhiên những từ này bao hàm trong nó sự chấm dứt tương đối đột ngột chức năng của tuyến sinh dục mà biểu hiện rõ rệt nhất là sự tắt kinh vĩnh viễn xảy ra với mọi phụ nữ khi đến một độ tuổi nhất định. Tình trạng này chỉ xảy ra ở những bệnh nhân nam điều trị ung thư tiền liệt tuyến bằng ức chế nội tiết. Ở nam giới lớn tuổi, lượng androgen trong cơ thể nam giới không thay đổi đột ngột mà giảm dần, kéo dài trong nhiều năm và thường không chấm dứt hoàn toàn.
.jpg) |
| Sức khỏe sinh sản người cao tuổi - Hình minh họa |
Gần đây thuật ngữ ADAM (androgen decline in aging male – suy giảm androgen ở nam giới lớn tuổi) (Morales và cs, 2000) hoặc PADAM (partial androgen deficiency in aging male – thiếu hụt một phần androgen ở nam giới lớn tuổi) (Schill, 2001) được đưa ra nhằm mô tả chính xác bản chất của vấn đề. Thuật ngữ này một mặt nhấn mạnh vai trò của androgen, mặt khác tránh đi hàm ý cho rằng nội tiết tố nam giảm mất đột ngột ở tuổi già. Bình quân testosterone giảm đi 1% mỗi năm kể từ sau độ tuổi 50. Nghiên cứu cho thấy 20% nam giới trên 60 tuổi có tình trạng suy giảm lượng nội tiết sinh dục so với 7% nam giới dưới 60 tuổi (Vermeulen và Kaufman, 1995).
Bên cạnh giảm androgen, ở nam giới lớn tuổi còn có sự gia tăng SHBG (sex hormone – binding globulin). SHBG gắn liền chặt với testosterone làm giảm lượng testosterone có hoạt tính sinh học của dưới dạng tự do và gắn kết với albumine. Một điểm đáng lưu ý khác là sự thay đổi testosterone trong ngày ở người già cũng giảm đi khiến lượng testosterone bình quân hạ thấp (Plymate và cs, 1989).
Tuy được chế tiết chủ yếu từ tuyến thượng thận nhưng DHEA (dehydro- epiandrosterone) và sulfate của nó (DHEAS) cũng là loại androgen được quan tâm. DHEA(S) giảm tương ứng theo tuổi già và được dùng để cải thiện tình trạng suy giảm androgen đặc biệt với những triệu chứng thần kinh ở người lớn tuổi (Mellon, 1994; Helbert, 1995). DHEA(S) còn là một nội tiết thần kinh tổng hợp ra tại não và thúc đẩy sự phát triển và tái lập thần kinh (Majewska, 1996). Bên cạnh đó, DHEA(S) còn có tác dụng tăng đáp ứng miễn dịch (Araneo và cs, 1996) và bảo vệ đối với ung thư trên động vật thực nghiệm (Schwarz và Pashko, 1996).
Để chẩn đoán, biểu hiện lâm sàng của tình trạng suy giảm chức năng sinh dục này bao gồm (1) giảm ham muốn và khả năng tình dục, biểu hiện bằng giảm khả năng cương dương; (2) thay đổi tính khí đi kèm với giảm hoạt động trí óc, giảm định hướng không gian và thường hay mệt mỏi, trầm cảm và bực tức ( Burric và cs, 1992); (3) tăng lượng mỡ, giảm lượng cơ đi kèm với giảm sức mạnh (Urban và sc, 1995); (4) thay đổi tính chất da và lông, tóc (Hibberts và cs, 1998); và (5) giảm mật độ xương đưa đến tình trạng loãng xương. Những biểu hiện trên có thể hiện diện với những mức độ khác nhau không tương ứng với lượng nội tiết trong cơ thể.
Tuy nhiên, biểu hiện lâm sàng của hội chứng chỉ rõ ràng ở những trường hợp suy giảm nội tiết nặng. Với những trường hợp nghi ngờ khác thì xét nghiệm có giá trị nhất là đo lượng testosterone có hoạt tính sinh học (Morales và cs, 2000). Với những người trên 40 tuổi, lượng SHBG tăng dần có khả năng ảnh hưởng đến kết quả, cần được đo kiểm tra để góp phần chuẩn đoán tình trạng của bệnh nhân.
BS. Đỗ Quang Minh