Sự tạo thành cetonic và ý nghĩa

Tài liệu ôn thi Bác sĩ Nội trú môn Hóa sinh Đại học Y Hà Nội

1. Sự tạo thành thể cetonic

- Trong cơ thể người và ĐV có vú, acetylCoA được hình thành ở gan trong quá tình oxy hóa acid béo có thể đi vào chu trình acid citric hoặc có thể tạo ra các thể ceton gồm acetoacetat và D- β hydroxybutyrat và aceton cung cấp cho các mô ngoại vi

- Sơ đồ sự tạo thành các thể ceton từ acetylCoA

2. Ý nghĩa trong quá trình chuyển hóa

- ở người khỏe mạnh , aceton được hình thành với số lượng rất ít . Acetoacetat và D- β -hydroxybutyrat sẽ khuếch tán ra ngoài tế bào gan , rồi theo máu tuần hoàn đến các mô ngoại vi như cơ xương , cơ tim , vỏ thượng thận …Bình thường chất đốt để cung cấp cho não chủ yếu là glucose . Khi bị đói kéo dài hoặc sự cung cấp glucose bị hạn chế thì não có thể dùng D- β -hydroxybutyrat được tạo thành trong gan từ acid béo làm “chất đốt” chính để cung cấp năng lượng (75% năng lượng cần cho não có nguồn gốc từ các thể ceton )

- tại các mô ngoại vi , D- β -hydroxybutyrat được oxy hóa thành acetoacetat , sau đó chất này được hoạt hóa thành acetoacetylCoA và rồi phân tách tạo nên 2 phân tử acetylCoA . acetylCoA sẽ đi vào chu trình acid citric

sơ đồ sự tạo thành acetylCoA từ D- β -hydroxybutyrat ở mô ngoại vi

- Sự hình thành và vận chuyển các thể ceton từ gan đến các mô ngoại vi tạo điều kiện cho quá trình oxy hóa tiếp tục của acid béo và acetylCoA trong tế bào gan . Bình thường , nồng độ các thể ceton trong máu rất thấp . Khi đói glucid hoặc khi bị bệnh đái tháo đường , sự thoái hóa glucid giảm và cơ thể cần phải oxy hóa lipid dự trữ đề bù đắp cho nhu cầu của cơ thể và gây nên nồng độ bệnh lí của các thể ceton . Các thể ceton tăng rất cao trong máu và nước tiểu , đôi khi có mùi aceton trong hơi thở . Sự tạo thành các thể ceton bệnh lí là hậu quả của sự mất cân đối giữa chuyển hóa glucid và chuyển hóa lipid , dẫn đến

o Thiếu NADPH-coenzym được tạo nên từ con đường hexose monophosphat và cần thiết cho quá trình tổng hợp acid béo

o Thiếu succinyl CoA –sản phẩm chuyển hóa trung gian của chu trình acid citric và là chất cung cấp CoA để hoạt hóa acid acetoacetic

- Tóm lại, sự ứ đọng các thể ceton trong cơ thể là do tốc độ tạo thành các chất này ở gan vượt quá khả năng sử dụng chúng ở mô ngoại vi